Folklore với tính cách một hình thức sáng tạo đặc biệt

Ảnh : Petr Bogatyrev và Roman Jakobson
Sự xô lệch của khuynh hướng hiện thực ngây thơ, đặc biệt quan trọng đặc trưng cho tư duy lý luận của nửa sau thế kỷ 19, đã bị phủ định bởi những khunh hướng mới hơn của tư duy khoa học. Nhưng đại diện thay mặt của 1 số ít ngành khoa học nhân văn đã quá bộn bề với việc tích lũy tư liệu và triển khai một vài việc làm đơn cử đến nỗi họ không có dự tính xem xét lại những giả thuyết triết học của mình, do vậy mà ở những ngành này tất yếu khuynh hướng hiện thực ngây thơ vẫn liên tục bành trướng và thậm chí còn còn mạnh thêm ở đầu thế kỷ XX .

Thế giới quan triết học của khuynh hướng hiện thực ngây thơ có thể hoàn toàn xa lạ với các nhà nghiên cứu hiện đại (trừ những nơi nào mà nó đã trở thành một lời răn dạy, một giáo điều bất di dịch).  Tuy nhiên một loạt những tư tưởng lí luận là hệ quả trực tiếp của các giả  định triết học của nửa sau thế kỷ 19 vẫn tiếp tục tồn tại ở các lĩnh vực khác nhau của lịch sử văn hoá như những cái vô ích được lén lút đưa vào, như một tàn dư kìm hãm sự phát triển của khoa học.

Một mẫu sản phẩm nổi bật của khuynh hướng hiện thực ngây thơ là vấn đề được truyền bá thoáng rộng của những nhà ngữ pháp học trẻ, cho rằng ngôn từ cá thể mới là ngôn từ thật. Nói một cách trào phúng thì vấn đề này có nghĩa là rốt cuộc chỉ ngôn từ của một người nhất định ở một thời gian nhất định mới trình diễn một trong thực tiễn có thật, trong khi toàn bộ những cái khác chỉ là sự trừu tượng triết lý – khoa học. Nhưng chẳng có gì lạ lẫm với những xu thế tân tiến của ngôn ngữ học như cái vấn đề đã trở thành một trong những chỗ dựa chính của môn ngữ pháp học trẻ này .
Bên cạnh hành vi nói ( Sprechakt ) – F. de Saussure gọi là ” parole ” ( lời ) – ngôn ngữ học văn minh còn biết đến ” langue ” ( ngôn từ ), tức là ” toàn thể những quy ước được một hội đồng gật đầu để bảo vệ sự đồng cảm lời. Trong cái mạng lưới hệ thống truyền thống này giữa cá thể với cá thể, người nói đưa những đổi khác riêng vào, nhưng những đổi khác đó chỉ hoàn toàn có thể được lý giải là sự đi chệch của cá thể so với ngôn từ và phải xem xét ngôn từ ( langue ). Chúng trở thành những sự kiện của langue, sau khi hội đồng, gia chủ của một langue nhất định, công nhận nó và coi là nó có giá trị so với toàn bộ mọi người. Trong đó có sự khác nhau giữa một bên là những biến hóa ngôn từ, và bên kia là lỗi phát âm ( nói lẫn, nói nhịu ), mẫu sản phẩm của tâm trạng cá thể, của tác động ảnh hưởng mạnh hay của sự thôi thúc có đặc thù thẩm mỹ và nghệ thuật của cá thể nói .
Nếu tất cả chúng ta chuyển sang yếu tố ” thai nghén ” một thay đổi ngôn từ, thì ta hoàn toàn có thể gật đầu trường hợp xảy ra những biến hóa ngôn từ do một kiểu xã hội hoá, khái quát hoá lỗi phát âm của cá thể ( nói nhịu, nói lẫn ), do tác động ảnh hưởng cá thể, hay do những biến dạng nghệ thuật và thẩm mỹ của lời nói. Các đổi khác ngôn từ cũng hoàn toàn có thể xảy ra theo cách khác, đến nỗi chúng Open như một hệ quả tất yếu, đúng quy luật của những đổi khác đã diễn ra trước đấy của ngôn từ, và được triển khai trực tiếp trong langue ( những nhà sinh học gọi là luật sinh ). Nhưng những điều kiện kèm theo của một biến hóa ngôn từ có thế nào đi nữa, thì ta cũng chỉ hoàn toàn có thể nói đến việc ” sinh nở ” sự thay đổi ngôn từ lúc nó sống sót như một sự kiện xã hội, tức là khi hội đồng ngôn từ thu nhận nó .
Bây giờ khi tất cả chúng ta chuyển từ nghành nghề dịch vụ ngôn ngữ học sang nghành nghề dịch vụ folklore, thì ở đây ta gặp những hiện tượng kỳ lạ song song. Sự sống sót một mẫu sản phẩm folklore chỉ khởi đầu sau khi nó được một hội đồng nhất định đồng ý, và chỉ sống sót ở nó cái gì mà hội đồng này thu nhận .
Giả sử một thành viên của một hội đồng sáng tác một cái gì riêng của cá thể. Nếu tác phẩm truyền miệng, do cá thể này phát minh sáng tạo không hề được hội đồng đồng ý vì nguyên do nào đấy, nếu những thành viên khác của hội đồng không thu nhận nó, thì nó sẽ suy vong. Chỉ có sự ghi chép ngẫu nhiên của một nhà sưu tầm mới cứu được nó, bằng cách chuyển nó từ nghành nghề dịch vụ sáng tác truyền miệng sang nghành nghề dịch vụ văn học thành văn .
Nhà thơ Pháp ở thập kỷ 60 của thế kỷ trước, bá tước Lautréamont, là một thí dụ nổi bật về cái gọi là poètes maudits ( những nhà thơ tồi tệ ), tức là về những nhà thơ bị người đương thời cự tuyệt, làm ngơ, không công nhận. Ông xuất bản một cuốn sách nhỏ nhưng bị coi là không đáng chú ý quan tâm và không được phổ cập, cũng như những tác phẩm khác chưa hề xuất bản của ông. Ông chết bất ngờ đột ngột ở tuổi 24. Mấy chục năm trôi qua, trong văn học nổi lên cái gọi là trào lưu siêu thực, tựa như thơ của Lautréamont về nhiều mặt. Lautréamont được hồi sinh : những tác phẩm của ông được xuất bản, ông được tôn vinh là bậc thày và trở thành nhân vật có tác động ảnh hưởng. Nhưng cái gì hoàn toàn có thể đã xảy ra với Lautréamont, nếu ông chỉ là tác giả của những tác phẩm thơ ca truyền miệng ? Tác phẩm của ông có lẽ rằng đã mất tăm cùng với cái chết của ông .
Chúng ta đã dẫn ra đây thí dụ cực đoan, trong đó toàn bộ những tác phẩm đều bị cự tuyệt. Nhưng hoàn toàn có thể chỉ những nét lẻ tẻ, những đặc trưng hình thức, những mô-típ nào đó bị người đương thời cự tuyệt hay không công nhận. Trong những trường hợp này, thiên nhiên và môi trường xã hội cắt xén tác phẩm đã phát minh sáng tạo, và ngược lại, tổng thể những gì bị thiên nhiên và môi trường xã hội vứt bỏ đều không sống sót đơn thuần như sự kiện folklore, nó bị vô hiệu và chết dần .
Một nữ nhân vật của Goncarov tìm cách biết kết cục của một cuốn tiểu thuyết trước khi đọc tiểu thuyết đó. ở bất kỳ một thời gian nào thì một fan hâm mộ nào đó cũng hoàn toàn có thể làm như vậy. Trong khi đọc một tác phẩm, fan hâm mộ đó bỏ những đoạn miêu tả vạn vật thiên nhiên bị coi là những chỗ thừa, vô ích, buồn chán. Dù một cuốn tiểu thuyết bị fan hâm mộ bóp méo thế nào, dù tiểu thuyết này đi ngược lại nhu yếu của phe phái văn học lúc đó như thế nào do bố cục tổng quan của nó, và dù nó được fan hâm mộ này thấy ở dạng thiếu sót nào đi nữa, thì nó vẫn liên tục sống tiềm tàng dưới dạng nguyên vẹn. Một thời đại mới sẽ đến, ở đầu cuối sẽ phục sinh những đặc trưng trước kia bị cự tuyệt. Nhưng tất cả chúng ta hãy so sánh tình hình này trong nghành nghề dịch vụ folklore : giả sử hội đồng nhu yếu kết cục phải được thông tin trước, thế là tất cả chúng ta sẽ thấy mỗi truyện kể dân gian chắc như đinh sẽ thu nhận cách bố cục tổng quan trong đó bố cục tổng quan được đặt trước truyện kể, theo kiểu tất cả chúng ta phát hiện ở truyện ” Cái chết của Ivan Il’ic ” của Tolstoj. Mặt khác, nếu những đoạn miêu tả vạn vật thiên nhiên không làm hội đồng vừa lòng, thì những đoạn đó sẽ bị gạch bỏ trong vốn tiết mục folklore v.v. Tóm lại, trong folklore chỉ còn sống sót những hình thức đã trải qua thử thách về mặt công dụng so với một hội đồng nhất định. Trong quy trình đó, một công dụng này của hình thức hoàn toàn có thể sẽ bị sửa chữa thay thế bằng một công dụng khác. Nhưng ngay khi một tính năng trở thành không thiết yếu, thì nó chết trong folklore, trong khi đó nó vẫn duy trì sự sống sót tiềm tàng ở một tác phẩm văn học .
Một ví dụ nữa về lịch sử vẻ vang văn học : cái gọi là ” những người bạn đường vĩnh cửu “, những nhà văn, được những phe phái khác nhau lý giải theo những cách khác nhau trong nhiều thế kỷ, mỗi phe phái lý giải theo kiểu của mình bằng một cách mới. Nhiều đặc trưng của những nhà văn này, lạ lẫm với người đương thời, khó hiểu, không thiết yếu, và không đáng mong ước, lại có một giá trị cao hơn ở thời kỳ sau đấy, thình lình trở thành thời sự, tức là chúng trở thành những tác nhân hữu dụng trong văn học. Cả điều này cũng chỉ hoàn toàn có thể có ở nghành nghề dịch vụ văn học. Ví dụ, cái gì hoàn toàn có thể đã xảy ra trong thơ ca truyền miệng với phát minh sáng tạo ngôn từ táo bạo và ” không hợp thời ” của Leskow, một phát minh sáng tạo chỉ trở thành tác nhân hữu dụng sau nhiều thập kỷ – trong hoạt động giải trí văn học của Remizov và những nhà văn xuôi Nga sau đấy ? Môi trường của Leskow có lẽ rằng đã tẩy sạch tác phẩm của ông khỏi thứ tu từ kỳ cục của ông. Tóm lại, ngay khái niệm truyền thống lịch sử văn học cũng đã khác xa khái niệm truyền thống lịch sử folklore. Trong nghành nghề dịch vụ folklore, năng lực thời sự hoá lại những sự kiện thơ ca ít hơn nhiều. Nếu gia chủ một truyền thống lịch sử thơ ca nhất định không còn nữa, thì truyền thống lịch sử này không còn có sinh khí nữa, trong khi ở văn học, những hiện tượng kỳ lạ đã có từ một thế kỷ, thậm chí còn nhiều thế kỷ, lại được Phục hồi và trở nên có ích ! 1
Từ những điều nói trên, ta thấy rõ là sự sống sót một tác phẩm folklore yên cầu phải có một nhóm người gật đầu và phê chuẩn nó. Do đó, khi điều tra và nghiên cứu folklore, ta đừng quên một khái niệm cơ bản là sự phê phán để phòng ngừa của hội đồng. Chúng tôi cố ý dùng từ ngữ ” phòng ngừa “, vì trong khi xem xét một sự kiện folklore, yếu tố không phải là sự sinh nở những yếu tố trước đấy của tiểu sử nó, không phải là sự ” thai nghén “, không phải là sự sống của phôi thai, mà là sự ” sinh nở ” sự kiện folklore và số phận về sau của nó .
Các nhà nghiên cứu folklore, đặc biệt quan trọng là những người điều tra và nghiên cứu folklore Xla – vơ, những người có lẽ rằng có tư liệu folklore sôi động nhất và phong phú và đa dạng nhất của châu Âu, thường bảo vệ vấn đề là giữa thơ ca truyền miệng và văn học không có sự độc lạ về nguyên tắc, và trong cả hai trường hợp, tất cả chúng ta đều giải quyết và xử lý những loại sản phẩm chắc như đinh của phát minh sáng tạo cá thể. Luận điểm này có nguồn gốc từ khuynh hướng hiện thực ngây thơ : những kinh nghiệm tay nghề đơn cử không mang lại cho tất cả chúng ta sự phát minh sáng tạo tập thể, vì vậy cần phải gật đầu rằng có một cá thể phát minh sáng tạo, một người khởi xướng. Vsevolod Miller, một nhà ngữ pháp học trẻ tiêu biểu vượt trội cả về ngôn ngữ học lẫn về điều tra và nghiên cứu folklore, phát biểu như sau về những chủ đề folklore : ” Các chủ đề đó do ai nghĩ ra ? Do phát minh sáng tạo tập thể của quần chúng chăng ? Chỉ riêng điều này cũng lại là một sự hư cấu, vì kinh nghiệm tay nghề của con người chẳng khi nào nhận thấy một phát minh sáng tạo như vậy “. Tuyên bố này là sự biểu lộ của kinh nghiệm tay nghề hàng ngày của tất cả chúng ta .
Chẳng phải phát minh sáng tạo truyền miệng, mà văn học so với tất cả chúng ta là hình thức thường thì và quen thuộc nhất của phát minh sáng tạo, và tất cả chúng ta đưa những khái niệm quen thuộc của tất cả chúng ta vào nghành folklore. Giờ sinh ra của một tác phẩm văn học là lúc nó được tác giả viết trên giấy, và tựa như như vậy, lúc tác phẩm truyền miệng lần tiên phong được vật thể hoá, tức là lúc nó được tác giả trình diễn, được lý giải là giờ sinh của nó. Nhưng trong thực tiễn, một tác phẩm chỉ trở thành một sự kiện của folklore lúc nó được hội đồng gật đầu .
Những người ưng ý vấn đề về tính cá thể của phát minh sáng tạo folklore có xu thế đưa khái niệm khuyết danh thay cho khái niệm tập thể. Thí dụ, có câu nói như sau trong một cuốn sách giáo khoa nổi tiếng về thơ ca truyền miệng Nga : ” Trong trường hợp những bài hát nghi lễ, tất cả chúng ta không biết ai là người phát minh sáng tạo ra nghi lễ, ai đã sáng tác bài hát tiên phong. Thế nhưng điều này vẫn không xích míc với giả định về tính phát minh sáng tạo cá thể, mà chỉ chứng tỏ rằng nghi lễ cổ kính đến nỗi tất cả chúng ta không hề xác lập được tác giả cũng như thực trạng sinh ra của bài hát cổ nhất gắn bó ngặt nghèo với nghi lễ, và còn chứng tỏ bài hát đó sinh ra trong một thực trạng mà cá thể tác giả chẳng khiến ai chú ý quan tâm, vì vậy ký ức về tác giả không còn. Như thế, sáng tạo độc đáo về phát minh sáng tạo “ tập thể ” chẳng tương quan gì ở đấy “. Tác giả không quan tâm ở đây rằng, chẳng thể có một nghi lễ nào mà lại không được hội đồng thừa nhận, rằng đây là một sự xích míc trong cách dùng từ, và rằng thậm chí còn nếu có một bộc lộ cá thể trong mầm mống một nghi lễ, thì con đường từ bộc lộ này tới nghi lễ cũng xa bằng con đường từ chỗ cá thể làm biến dạng ngôn từ đến sự chuyển dời ngôn từ về mặt ngữ pháp .
Những điều đã nói về sự sinh ra của nghi lễ ( hoặc của một khu công trình thơ ca truyền khẩu ) cũng hoàn toàn có thể được ứng dụng cho sự tăng trưởng của nghi lễ ( hoặc cho sự tăng trưởng folklore nói chung ). Sự phân biệt của ngôn ngữ học giữa việc biến hóa chuẩn mực ngôn từ với việc đi chệch của cá thể so với chuẩn mực đó, một sự phân biệt chẳng những có ý nghĩa định lượng, mà cả ý nghĩa định tính cơ bản, vẫn hầu hết trọn vẹn lạ lẫm với nghiên cứu và điều tra folklore .
Một trong những tín hiệu phân biệt hầu hết giữa folklore với văn học là phương pháp sống sót một tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật. Trong folklore, quan hệ giữa một bên là tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật và một bên là và sự hiện thực hoá nó, tức là những dị bản của một tác phẩm khi những người khác nhau trình diễn nó, trọn vẹn giống quan hệ giữa langue và parole. Tương tự như langue, tác phẩm folklore ở ngoài cá thể và chỉ có một sự sống sót tiềm tàng. Nó chỉ là một tập hợp những chuẩn mực và xung lực nhất định, một phác thảo của truyền thống cuội nguồn sôi động mà người trình diễn làm cho sinh động bằng những sự tô điểm của phát minh sáng tạo cá thể, giống như việc những người gia chủ của parole làm so với langue2. Trong chừng mực những thay đổi cá thể này trong ngôn từ ( hoặc trong folklore ) phân phối những yên cầu của hội đồng và tiên đoán trước sự tiến hoá theo quy luật của langue ( của folklore ), thì chúng sẽ được xã hội hoá và tạo ra những sự kiện của langue ( hay những yếu tố của tác phẩm folklore ) ở chỗ ấy .
Tác phẩm văn học được khách thể hoá, nó sống sót đơn cử, không nhờ vào vào người đọc, và mỗi người đọc tiếp theo đều trực tiếp xem xét tác phẩm. Nó không phải là con đường của tác phẩm folklore từ người trình diễn này đến người trình diễn kia, mà là con đường từ tác phẩm đến người trình diễn. Cách diễn xuất của người trình diễn trước đó hoàn toàn có thể được chú ý quan tâm, nhưng đó chỉ là một trong những thành phần của sự đảm nhiệm tác phẩm, chứ không phải là nguồn duy nhất như trong folklore. Không nên giống hệt vai trò người trình diễn tác phẩm folklore với vai trò người đọc, cũng không nên giống hệt nó với vai trò người kể tác phẩm văn học, hay với tác giả của tác phẩm đó. Từ quan điểm người trình diễn tác phẩm folklore, thì mỗi tác phẩm này là một sự kiện của langue, tức là một sự kiện ngoài cá thể, độc lập so với người trình diễn, mặc dầu có sự bóp méo và đưa vào vật liệu mới từ thơ và đời sống thường nhật. Đối với tác giả một tác phẩm văn học, thì tác phẩm đó là một sự kiện của parole, nó không có sẵn một cách tiên nghiệm, mà phải do cá thể thực thi. Có sẵn chỉ là một tập hợp những tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ có hiệu suất cao tại một thời gian nào đó. Trên cái nền của chúng, tức là trên cái nền của những đạo cụ ( requisites ) hình thức, tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật mới ( trong khi thu nhận hình thức này, biến hóa hình thức kia, và vứt bỏ hình thức thứ ba ) sẽ được phát minh sáng tạo và tiếp đón .
Sự độc lạ cơ bản giữa folklore và văn học là ở chỗ folklore hướng về langue ( ngôn từ ) còn văn học thì hướng về parole ( lời nói ). Theo cách miêu tả đúng chuẩn của Potebnja về folklore, thì ở đây bản thân người sáng tác cũng không có cơ sở coi tác phẩm của mình là của riêng mình, còn tác phẩm của những tác giả đương thời khác là lạ lẫm. Vai trò kiểm duyệt của hội đồng, như ở trên đã nói, khác nhau trong văn học và trong folklore. Trong folklore, sự phê chuẩn là cấp bách và là một điều kiện kèm theo tất yếu để tác phẩm nghệ thuật và thẩm mỹ sinh ra. Nhà văn không ít chú trọng đến những nhu yếu của môi trường tự nhiên xã hội, nhưng dù ông ta muốn thích nghi với môi trường tự nhiên đó thế nào, thì ở đây vẫn không hề có sự hợp nhất của phê phán và tác phẩm, một sự hợp nhất đặc trưng cho folklore. Một tác phẩm văn học không được quyết định hành động trước bằng sự phê chuẩn, và không hề bị sự phê chuẩn trọn vẹn quyết định hành động. Nó chỉ linh cảm thấy phỏng chừng – có khi đúng, có khi không đúng – những nhu yếu của phê phán. Nhiều nhu yếu của hội đồng không hề được tác phẩm đó chú trọng .
Trong nghành nghề dịch vụ kinh tế tài chính chính trị, cái gọi là ” sản xuất để bán ” là một thí dụ so sánh gần gũi với mối quan hệ giữa văn học và người tiêu dùng, trong khi folklore gần với ” sản xuất theo nhu yếu ” hơn. Sự thiếu cân đối giữa nhu yếu của môi trường tự nhiên xã hội và một tác phẩm văn học hoàn toàn có thể là hậu quả của một sai lầm đáng tiếc, nhưng cũng hoàn toàn có thể là hậu quả một chủ ý của tác giả, người có dự kiến đổi khác những nhu yếu của môi trường tự nhiên này và giáo dục lại thiên nhiên và môi trường đó bằng văn học. Toan tính đó của tác giả nhằm mục đích gây tác động ảnh hưởng so với nhu yếu vì vậy cũng chỉ là vô ích. Sự phê phán không nhượng bộ – Open một sự tương phản giữa chuẩn mực phê phán và tác phẩm. Người ta có xu thế tưởng tượng ” tác giả của folklore ” theo khuôn mẫu của một ” tác giả văn học “. Nhưng sự so sánh này là khập khiễng. Theo nhận xét rất hay của Anickov, thì khác với ” nhà thơ trong văn học “, ” nhà thơ trong folklore ” không phát minh sáng tạo ra ” thiên nhiên và môi trường mới “, và cũng không hề có dự tính tái tạo thiên nhiên và môi trường. Sự ngự trị tuyệt đối của phê phán để phòng ngừa, làm cho sự xung đột giữa tác phẩm và phê phán thành ra vô ích, tạo ra một kiểu người tham gia phát minh sáng tạo thơ ca, và buộc cá thể thôi công kích việc xoá bỏ phê phán .
Trong việc lý giải folklore như một bộc lộ của phát minh sáng tạo cá thể, xu thế vô hiệu ranh giới giữa lịch sử dân tộc văn học và lịch sử vẻ vang folklore đạt đến đỉnh điểm. Nhưng như ta thấy ở những điều nói trên, chúng tôi tin rằng vấn đề này phải được xem xét lại nghiêm chỉnh. Liệu việc xem xét lại này có nghĩa là hồi sinh ý niệm lãng mạn đã bị những người theo phe phái ngữ pháp trẻ công kích nóng bức không ? Chắc chắn là có. Trong cách diễn đạt của những nhà lý luận lãng mạn chủ nghĩa về sự độc lạ giữa thơ ca truyền miệng và văn học có nhiều ý tưởng sáng tạo đúng, và những người lãng mạn chủ nghĩa có lý ở điểm họ nhấn mạnh vấn đề tính hội đồng của sáng tác thơ ca truyền miệng, và so sánh nó với ngôn từ. Nhưng ngoài những vấn đề đúng này, trong ý niệm lãng mạn chủ nghĩa còn có nhiều điều chứng minh và khẳng định không hề đứng vững trước sự phê phán khoa học của người đương thời nữa .

Trước hết, các nhà lãng mạn chủ nghĩa đánh giá quá cao tính độc lập di truyền và tính độc đáo của folklore. Chỉ có các công trình của những thế hệ học giả sau đấy mới chỉ ra rằng hiện tượng gọi là “giá trị văn hoá chìm” có vai trò to lớn như thế nào trong folklore Đức. Vị trí to lớn, thậm chí nhiều khi mang tính độc quyền, của “giá trị văn hoá chìm” trong vốn tiết mục dân gain có thể làm cho  vai trò của sáng tạo tập thể trong folklore bị thu hẹp nhiều. Nhưng chẳng phải thế. Các tác phẩm nghệ thuật mà thơ ca dân gian vay mượn của các giai tầng xã hội cao thật ra có thể là những sản phẩm tiêu biểu của một sáng kiến cá nhân và một sáng tạo cá nhân, nhưng  vấn đề nguồn gốc tác phẩm folklore đã ở ngoài phạm vi nghiên cứu folklore do chính bản chất của nó. Mọi vấn đề nguồn gốc không thuần nhất chỉ trở thành vấn đề có thể lý giải khoa học trong trường hợp nó được xét theo quan điểm của hệ thống mà nó được đưa vào, tức là theo quan điểm folklore trong trường hợp này. Đối với nghiên cứu folklore, chủ yếu không phải sự nảy sinh và tồn tại của nguồn gốc ngoài folklore, mà là chức năng của vay mượn, lựa chọn và biến đổi chủ đề vay mượn. Theo quan điểm này, luận điểm nổi tiếng “nhân dân không sản xuất, nhân dân chỉ tái sản xuất” mất đi tính sắc bén, vì chúng ta chẳng có quyền vạch một ranh giới không thể xoá bỏ giữa sản xuất và tái sản xuất, và nói rằng tái sản xuất là ít nhiều kém giá trị. Tái sản xuất không có nghĩa là tiếp thu một cách thụ động, và theo nghĩa này, thì giữa Molière, người đã cải biên những vở diễn cổ, với nhân dân, người mà –  theo cách nói của Naumann – “đã hát một bài lied [một dạng bài hát của Đức – ND] nghệ thuật”, không có sự khác biệt cơ bản. Sự cải biên một tác phẩm, thuộc cái gọi là nghệ thuật hoành tráng, thành cái gọi là tác phẩm nguyên thuỷ cũng là một hành vi sáng tạo. Sáng tạo biểu hiện ở đây cả trong cách chọn lựa tác phẩm đã tiếp thu lẫn việc chuẩn bị cho chúng thích ứng với thói quen và yêu cầu khác. Các hình thức văn học cố định, sau khi chuyển sang folklore, trở thành chủ đề được cải biên. Trên cái nền của một môi trường thơ ca khác, một truyền thống khác và một trong những quan hệ khác với các giá trị nghệ thuật, tác phẩm được giải thích theo lối mới, và bản thân cái đạo cụ hình thức thoạt nhìn có vẻ như được bảo tồn trong lúc vay mượn, không nên được xem như đồng nhất với một khuôn mẫu.  Theo cách nói của Tynjanov, nhà nghiên cứu văn học Nga, thì trong các hình thức  nghệ thuật này diễn ra sự đảo dòng của các chức năng. Theo quan điểm chức năng, mà nếu không có thì không thể hiểu được các sự kiện nghệ thuật, thì tác phẩm nghệ thuật ngoài folklore và tác phẩm nghệ thuật được folklore thu nhận là hai sự kiện khác nhau nhiều.

Lịch sử bài thơ của Puskin ” Người kỵ binh nhẹ ” là một thí dụ đặc trưng về những hình thức thẩm mỹ và nghệ thuật từ folklore sang văn học và, ngược lại, từ văn học sang folklore, đã biến hóa tính năng ra sao3. Truyện kể folklore nổi bật về cuộc gặp gỡ của một người với quốc tế âm ti ( trong đó trọng tâm truyện là việc tả cảnh ma quỷ ) được Puskin biến thành một loạt bức tranh hoạt động và sinh hoạt bằng cách chú trọng nghiên cứu và phân tích tâm ý những nhân vật hành vi và động cơ hành vi. Cả nhân vật chính – người kỵ binh nhẹ – lẫn sự mê tín dị đoan dị đoan của dân gian đều được Puskin trình diễn với sắc tố vui nhộn. Truyện cổ tích được Puskin sử dụng là của dân gian, tuy nhiên trong cách biến hóa của nhà thơ thì những đặc trưng dân gian của nó đã trở thành một phương tiện đi lại thẩm mỹ và nghệ thuật – đại khái nó được thông tin. Hình thức lời nói không giả tạo của người kể truyện dân gian so với Puskin là một tư liệu mê hoặc để sắp xếp âm vận. Bài thơ của Puskin lại quay về folklore, và được đưa vào một vài dị bản của vở diễn thông dụng nhất của sân khấu dân gian Nga ” Zar Maximilian “. Ngoài những chỗ vay mượn khác của văn học, bài thơ còn được dùng để khuếch trương hồi vui chơi, nó là một trong những tiết mục của trò vui chơi phong phú do nhân vật của hồi này, người kỵ binh nhẹ, trình diễn. Sự chém gió liều lĩnh của người kỵ binh nhẹ cũng tương thích với ý thức nghệ thuật và thẩm mỹ của kẻ làm trò như việc trình diễn vui nhộn về con quỷ. Nhưng tất yếu sự vui nhộn hướng về mỉa mai lãng mạn của Puskin ít có điểm chung với trò hề của Zar Maximilian, một trò hề đã hấp thu bài thơ này. Ngay trong những dị bản mà ở đó bài thơ của Puskin tương đối ít bị đổi khác, bài thơ đó cũng bị công chúng được giáo dục về folklore trình diễn rất kỳ quặc, đặc biệt quan trọng khi được những diễn viên sân khấu dân gian trình diễn trên cái nền những tiết mục khác. Trong những dị bản khác, sự đổi khác tính năng này được thực thi trực tiếp trong hình thức. Phong cách đối thoại khẩu ngữ đặc trưng của thơ Puskin thuận tiện bị đổi thành một câu thơ folklore. Từ chính bài thơ chỉ còn lại biểu đồ chủ đề được động cơ trình diện, cạnh bên đó là một loạt câu bông đùa và kiểu chơi chữ .
Nhung nếu văn học và thơ ca dân gian hoàn toàn có thể hoà nhập với nhau, thậm chí còn nếu tác động ảnh hưởng qua lại của chúng hoàn toàn có thể lặp lại và tăng cường, và thậm chí còn nếu folklore còn hoàn toàn có thể luôn liên hệ với tư liệu văn học và, ngược lại, văn học còn hoàn toàn có thể liên hệ với tư liệu folklore, thì dù thế nào, tất cả chúng ta vẫn không có quyền xoá nhoà ranh giới nguyên tắc giữa thơ ca truyền miệng và văn học chỉ vì một cách tiếp cận di truyền học .
Ngoài việc khẳng định tính độc lạ của thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian, một sai sót lớn khác của phe phái lãng mạn là vấn đề cho rằng chỉ một dân tộc bản địa không chia thành giai cấp, một loại nhân cách tập thể với một tâm hồn và một thế giới quan không biết đến những bộc lộ cá thể của hoạt động giải trí con người, mới hoàn toàn có thể là tác giả của folklore, chủ thể của phát minh sáng tạo tập thể. ở thời đại của tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy rõ sự kết nối giữa phát minh sáng tạo tập thể với một ” hội đồng văn hoá nguyên thủy ” trong những tác phẩm của Naumann và phe phái ông, một phe phái thân thiện với những người lãng mạn chủ nghĩa về nhiều điểm. ” ở đây chưa có chủ nghĩa cá thể. Ta chớ ngần ngại tìm kiếm những thí dụ so sánh ở giới động vật hoang dã : thật vậy, nó cho thấy những trường hợp song song gần gũi nhất … Nghệ thuật dân gian thật sự là thẩm mỹ và nghệ thuật hội đồng, nhưng không khác những tổ chim én, tổ ong, vỏ ốc, chúng là loại sản phẩm của nghệ thuật và thẩm mỹ hội đồng thật sự ” ( H.Naumann, Văn hoá hội đồng nguyên thuỷ, tr. 190 ). Naumann còn viết về những gia chủ của văn hoá hội đồng : ” Tất cả bọn họ đều bị một thứ tình cảm hấp dẫn, toàn bộ bọn họ đều được cùng những ý đồ và tư tưởng như nhau tiếp cho sinh khí ( sđd, tr. 151 ). Có một rủi ro tiềm ẩn tiềm ẩn trong ý niệm này, một ý niệm là thuộc tính cố hữu của bất kể một Kết luận nào về tâm tính được rút ra trực tiếp từ một bộc lộ xã hội, thí dụ như rút ra Kết luận về đặc trưng của tư duy từ những thuộc tính của hình thức ngôn từ ( ở đó rủi ro tiềm ẩn của sự đồng nhất hoá tựa như đã được Anton Marti phát hiện rất đúng ). Chúng ta cũng thấy điều đó trong dân tộc học : sự ngự trị tuyệt đối của tâm trạng tập thể trọn vẹn không phải là điều kiện kèm theo tất yếu của phát minh sáng tạo tập thể, ngay dù tâm trạng đó phân phối mảnh đất đặc biệt quan trọng thuận tiện cho việc thực thi tuyệt vời nhất phát minh sáng tạo tập thể. Sáng tạo tập thể cũng không trọn vẹn lạ lẫm với một nền văn hoá thấm đẫm chủ nghĩa cá thể. Chỉ cần nghĩ tới những giai thoại truyền bá trong những giới có học vấn thời nay, nghĩ tới những lời đồn thổi và những lời đàm tiếu giống như những câu truyện truyền thuyết thần thoại, nghĩ tới mê tín dị đoan dị đoan và sự hình thành lịch sử một thời, nghĩ tới những qui ước xã hội và thời trang. Hơn nữa, những nhà dân tộc bản địa học Nga khảo cứu những làng mạc vùng Mạc – tư-khoa cũng đã thông tin rằng một những tầng lớp nông dân được khu biệt mạnh về những cam kết xã hội, chính trị, hệ tư tưởng và thậm chí còn cả đạo đức nữa thì cũng link với một vốn thư mục folklore nhiều mẫu mã và sinh động .
Sự sống sót thơ ca truyền miệng ( hoặc văn học ) hoàn toàn có thể được cắt nghĩa không những về tâm ý, mà còn về công dụng ở mức độ đáng kể. Ví dụ, tất cả chúng ta hãy so sánh sự song song sống sót của thơ ca truyền miệng và văn học trong cùng những giới có học vấn ở thế kỷ XVI và XVII : ở đây văn học triển khai trách nhiệm văn hoá này, còn thơ ca truyền miệng triển khai trách nhiệm khác. Trong thực trạng đô thị, văn học tất yếu có lợi thế hơn folklore, sản xuất để bán có lợi thế hơn sản xuất theo nhu yếu. Nhưng so với những làng mạc bảo thủ, thì thơ ca cá thể với tư cách một sự kiện xã hội cũng lạ lẫm như sản xuất để bán ra thị trường .
Sự gật đầu vấn đề cho rằng folklore là một sự biểu lộ của phát minh sáng tạo tập thể đặt ra nhiều trách nhiệm đơn cử cho nghiên cứu và điều tra folklore. Chắc chắn việc vận dụng những chiêu thức và khái niệm thu lượm được trong khi giải quyết và xử lý yếu tố lịch sử vẻ vang văn học vào nghành điều tra và nghiên cứu folklore thường làm thiệt hại việc nghiên cứu và phân tích những hình thức nghệ thuật và thẩm mỹ folklore. Đặc biệt sự khác nhau đáng kể giữa một văn bản văn học với việc ghi chép một tác phẩm folklore thường bị nhìn nhận quá thấp, và việc đó chắc như đinh sẽ làm biến dạng tác phẩm bằng cách chuyển tác phẩm sang một phạm trù khác .
Thật là mơ hồ nếu ta muốn nói đến những hình thức y hệt nhau ở folklore và văn học. Thí dụ, câu thơ, một khái niệm thoạt nhìn hình như có nghĩa như nhau trong văn học cũng như trong folklore, thật ra khác nhau xa về tính năng. Marcel Jousse, nhà khảo cứu nhạy cảm về phong thái truyền miệng có nhịp điệu ( style oral rhythmique ), coi sự khác nhau này lớn đến nỗi ông chỉ dành những khái niệm ” câu thơ ” và ” thơ ” cho văn học, trong khi ông dùng những thuật ngữ tương ứng ” biểu đồ nhịp điệu ” và ” phong thái truyền miệng ” cho phát minh sáng tạo truyền miệng, để tránh những liên tưởng về nội dung văn học quen thuộc trong những khái niệm đó. Hơn thế, Jousse còn phát hiện một cách tài tình tính năng giúp cho dễ nhớ của những ” biểu đồ nhịp điệu ” đó. Jousse lý giải như sau về phong thái truyền miệng có nhịp điệu trong một ” thiên nhiên và môi trường những người kể còn tự phát ” : ” Chúng ta thử tưởng tượng một ngôn từ với hai ba trăm câu có vần, với bốn năm trăm mô hình biểu đồ nhịp điệu, được ấn định đúng mực, được truyền lại mà không biến hóa truyền thống lịch sử truyền miệng : ý tưởng cá thể khi đó hầu hết là tạo ra những biểu đồ nhịp điệu khác có hình thức tựa như, nhịp điệu như nhau, cấu trúc như nhau … và nếu hoàn toàn có thể, nội dung như nhau, bằng cách vận dụng những biểu đồ nhịp điệu này làm mẫu, địa thế căn cứ theo sự tương đương của chúng với một đoạn cố định và thắt chặt ” 4. ở đây quan hệ giữa truyền thống lịch sử và ứng tác, giữa langue và paroleđược diễn đạt rõ trong thơ ca truyền miệng. Câu thơ, đoạn thơ và những cấu trúc bố cục tổng quan còn phức tạp hơn nữa trong folklore một mặt là chỗ dựa can đảm và mạnh mẽ của truyền thống cuội nguồn và mặt khác là phương tiện đi lại hữu hiệu của kỹ thuật ứng tác ( Cả hai tất yếu là có quan hệ với nhau rất thân mật ) 5 .
Một mạng lưới hệ thống mô hình của những hình thức folklore phải được thiết kế xây dựng độc lập so với mạng lưới hệ thống mô hình những hình thức văn học. Một trong những yếu tố thời sự nhất của ngôn ngữ học là đề ra một mạng lưới hệ thống mô hình âm vị và hình thái. Ta thấy ngay rằng có những quy luật cấu trúc chung, không bị những ngôn từ vi phạm : hoá ra tính phong phú của những cấu trúc âm vị và hình thái bị hạn chế và hoàn toàn có thể do tương đối ít mô hình cơ bản, như vậy là vì tính phong phú những hình thức phát minh sáng tạo tập thể bị hạn chế. Ngược lại, parole gật đầu những biến hóa phong phú và nhiều mẫu mã hơn langue. Ta hoàn toàn có thể một mặt so sánh tính phong phú của chủ đề tiêu biểu vượt trội cho văn học, và mặt khác số lượng hạn chế chủ đề cổ tích trong folklore, với những đánh giá và nhận định này của ngôn ngữ học so sánh. Sự hạn chế này không hề được lý giải bằng việc cùng có chung nguồn, hay bằng tâm ý và ngoại cảnh. Các chủ đề tựa như nhau nảy ra trên cơ sở quy luật chung của sáng tác thơ ca. Những quy luật này, giống như những quy luật cấu trúc của ngôn từ, đồng dạng và ngặt nghèo ở phát minh sáng tạo tập thể hơn ở phát minh sáng tạo cá thể .
Nhiệm vụ trước mắt của điều tra và nghiên cứu folklore đồng đại là xác lập đặc trưng của mạng lưới hệ thống những hình thức thẩm mỹ và nghệ thuật tạo thành vốn tiết mục lúc bấy giờ của một hội đồng nhất định – một làng, một Q., một tộc người. ở đó, quan hệ qua lại của những hình thức trong mạng lưới hệ thống, thứ tự xấp xỉ của chúng, sự khác nhau giữa những hình thức sản xuất với những hình thức đã mất năng lực sản xuất …, phải được chú trọng. Không chỉ những nhóm dân tộc bản địa và địa lý, mà cả những nhóm giới ( folklore của đàn ông và đàn bà ), nhóm tuổi ( trẻ nhỏ, người trẻ tuổi, người già ), nhóm nghề nghiệp ( chăn cừu, đánh cá, binh lính, trộm cướp … ) cũng khác nhau ở vốn tiết mục folklore. ở chừng mức những nhóm nghề nghiệp nói trên sản xuất ra folklore cho chính mình, những loạt folklore này hoàn toàn có thể được so sánh với những ngôn từ nghề nghiệp đặc biệt quan trọng. Tuy nhiên có những vốn tiết mục folklore thuộc một nhóm nghề nghiệp nhất định, nhưng lại dành cho những người tiêu dùng xa nhóm này. Trong những trường hợp này, sản xuất thơ ca truyền miệng là một trong những tín hiệu nghề nghiệp của nhóm. Ví dụ, ở một bộ phận lớn nước Nga, những bài thơ tôn giáo phần đông trọn vẹn do những kaliki perexozie – hành khất rong ngâm. Những người hành khất này thường tổ chức triển khai thành những hợp tác xã đặc biệt quan trọng. Việc ngâm những bài thơ tôn giáo là một trong những nguồn kiếm ăn chính của họ. Giữa một ví dụ như vậy về việc tách biệt trọn vẹn người sản xuất và người tiêu dùng, với trường hợp cực đoan trái lại là gần như hàng loạt hội đồng vừa là người sản xuất vừa là người tiêu dùng ( tục ngữ, giai thoại, những thể loại bài hát lễ nghi và không phải lễ nghi nhất định ) có nhiều mô hình trung gian. Từ một môi trường tự nhiên xã hội nhất định Open một nhóm người có tài, biến việc sản xuất một thể loại folklore nhất định ( thí dụ, truyện cổ tích ) không ít thành độc quyền của mình. Đấy chẳng phải là những người chuyên nghiệp, và sản xuất thơ ca không phải là việc làm chính của họ, một nguồn thu nhập của họ. Đấy đúng hơn là những kẻ tài tử làm thơ trong lúc rỗi rãi. Ta hoàn toàn có thể nhận thấy ở đây sự bình đẳng trọn vẹn giữa người sản xuất và người tiêu dùng ; nhưng ở đây cũng không có sự tách biệt trọn vẹn. Ranh giới không rõ ràng. Có những người không ít là người kể cổ tích và đồng thời cũng là người nghe. Người sản xuất tài tử dễ trở thành người tiêu dùng, và ngược lại .
Sáng tạo thơ ca truyền miệng vẫn mang tính tập thể ngay cả khi ta tách người sản xuất ra khỏi người tiêu dùng. Nhưng trong trường hợp này, tập thể mang những nét riêng. Đây là một hội đồng những người sản xuất, và ” sự phê duyệt để phòng ngừa ” tại đây được giải phóng khỏi người tiêu dùng hơn là khi người sản xuất cũng là người tiêu dùng. Trong trường hợp sau này, sự phê phán đã bảo vệ quyền lợi của sản xuất và tiêu dùng ngang nhau. Thơ ca truyền miệng, ra khỏi khuôn khổ folklore và không còn là phát minh sáng tạo tập thể chỉ trong một điều kiện kèm theo : đơn cử là trong trường hợp một hội đồng những người chuyên nghiệp hoà hợp với nhau, có một truyền thống lịch sử nghề nghiệp chắc như đinh, xử sự với mẫu sản phẩm thơ ca một cách tôn kính đến nỗi họ cố gắng nỗ lực bằng mọi cách giữ gìn những mẫu sản phẩm đó không đổi khác. Nhiều ví dụ lịch sử dân tộc cho thấy điều này hoàn toàn có thể có. Ví dụ, những bài thánh ca Vệ đà được tu sĩ lưu truyền trong nhiều thế kỷ – từ miệng người này sang miệng người khác ” hàng thúng “, theo thuật ngữ Phật giáo. Mọi cố gắng nỗ lực đều nhằm mục đích làm cho những văn bản này không bị bóp méo, và điều này đã được thực thi trừ những chỗ thay đổi không quan trọng. ở đâu có vai trò của hội đồng trong việc giữ gìn một tác phẩm thơ ca được nâng lên thành một chuẩn bất khả xâm phạm, thì không có phê phán phát minh sáng tạo, không có ứng tác, không có phát minh sáng tạo tập thể nữa .
Ta cũng hoàn toàn có thể nhắc đến những hình thức ngoài lề của văn học để phù hợp với những hình thức ngoài lề của thơ ca truyền miệng. Ví dụ, một vài đặc thù chỉ thấy ở những tác giả vô danh và người làm nghề sao chép ở thời Trung đại làm cho họ tiến gần hơn tới nghành nghề dịch vụ thơ ca truyền khẩu, mặc dầu họ vẫn còn ở lại trong nghành văn học. Ví dụ, người sao chép thường coi tác phẩm do mình sao chép như một tư liệu cần phải cải biên .
Tuy nhiên, mặc dầu còn có bao nhiêu hiện tượng kỳ lạ giao thời như thế nằm ở ranh giới giữa phát minh sáng tạo cá thể và phát minh sáng tạo tập thể, thì tất cả chúng ta cũng chẳng theo gương những người nguỵ biện, vắt óc để vấn đáp thắc mắc là phải lấy đi bao nhiêu hạt cát ở đống cát để nó không còn là một đống nữa. Giữa hai nghành nghề dịch vụ văn hoá kế cận nhau bất kể khi nào cũng có những khu vực sát lề hoặc khu vực chuyển tiếp. Hoàn cảnh này chưa được cho phép tất cả chúng ta phủ nhận sự sống sót hai mô hình khác nhau hay phủ nhận tính có ích của việc tách biệt chúng .
Việc điều tra và nghiên cứu folklore xích gần lịch sử vẻ vang văn học đã được cho phép soi sáng nhiều yếu tố có tính cách di truyền. Tuy nhiên, sự tách biệt hai ngành điều tra và nghiên cứu và sự Phục hồi tính độc lập của folklore học có lẽ rằng sẽ khiến cho ta dễ cắt nghĩa những công dụng của folklore và phát hiện những nguyên tắc cấu trúc và đặc trưng của nó .
Viết ở Prague cho Donum Natalicium Schrijnen ( Nijmegen-Utrecht, 1929 )
Chú thích
1. Chúng tôi muốn tiện đây đưa ra nhận xét rằng chẳng những truyền thống lịch sử, mà cả sự sống sót những văn phong của nhiều khuynh hướng khác nhau, trong cùng thiên nhiên và môi trường ở nghành nghề dịch vụ folklore, cũng hạn chế nhiều, tức là tính phong phú của những thể loại trong folklore hầu hết tương thích với tính phong phú của những văn phong .
2. Murko nhận xét rằng, ta phải nhớ là người hát không ngâm nga một bài bản cố định và thắt chặt theo cách của tất cả chúng ta, mà luôn phát minh sáng tạo lại đến một mức nhất định .
3. Xem P.Bogatyrev, Bài thơ của Puskin ” Người kỵ binh nhẹ “, nguồn gốc và ảnh hưởng tác động của nó so với thơ ca dân gian ( Ocerki po poètike Puskina, Berlin, 1923 ) .
4. Etudes de Psychologie Linguistique, Paris 1925 .

G. Gesemann cung cấp những chỉ dẫn thú vị về đặc thù của kỹ thuật ứng tác trong công trình khảo cứu của ông Biểu đồ sáng tác và sự cách điệu hoá anh hùng ca -sử thi (Studien zur sudslavischen Volkepik, Reichenberg, 1926).

( Theo : Ngô Đức Thịnh, Frank Proschan chủ biên ( 2005 ), Folklore quốc tế : Một số khu công trình nghiên cứu và điều tra cơ bản, Nxb. Khoa học xã hội, Thành Phố Hà Nội ) .
Nguồn : Viện điều tra và nghiên cứu văn hóa truyền thống, ngày 16.01.2016. Bạn hoàn toàn có thể chăm sóc :

Source: https://final-blade.com
Category: Kiến thức Internet