Vaccine trị ung thư: Tiềm năng và thách thức?
Được sự đồng ý của Tiến sỹ Trần Bá Thoại (Ủy viên Ban chấp hành Hội Nội tiết – Đái tháo đường Việt Nam, chuyên gia về lĩnh vực Sinh hóa, Nhi, Tim mạch – Nội tiết – Rối loạn chuyển hóa), benhvien199.vn giới thiệu đến Bạn đọc các kiến thức cập nhật, thiết thực cho Nhân viên y tế nói riêng và cộng đồng nói chung về lĩnh vực Bệnh Nội tiết – Rối loạn chuyển hóa (Đại dịch của Thế kỷ 21).
Ung thư là nhóm bệnh gây tử trận đứng thứ hai sau bệnh tim mạch. Do đó, phòng ngừa và điều trị ung thư đang là mối chăm sóc lớn không riêng gì của ngành y tế, mà cả hội đồng xã hội .
Ngoài ba phương pháp kinh điển là phẫu thuật, hóa trị, và xạ trị, liệu pháp miễn dịch là phương pháp thứ tư đang được nghiên cứu phát triển. Trong liệu pháp miễn dịch này, vaccine là hướng chủ động, sớm, đặc hiệu và nhiều hứa hẹn nhất.
TỔNG QUAN VỀ VACCINE
Lai lịch danh tên
Vaccine được Bác sĩ Edward Jenner ( 1749 – 1822 ), Anh, đặt tên cho thuốc chủng đậu mùa ( small pox ) do ông ý tưởng sau 20 năm điều tra và nghiên cứu .
Số là, quan sát thấy người vắt sữa bò sau khi mắc đậu bò ( cowpox ) sẽ không khi nào mắc bệnh đậu mùa ( smallpox ), Bác sĩ Edward Jenner lấy 1 số ít mủ từ tay của một cô gái vắt sữa bị mắc đậu bò đưa vào da chú bé James Phipps, số lượng mủ tăng từ từ. Sau đó ông cố ý cho Phipps lây bệnh đậu mùa. Bệnh phát ra nhưng lành nhanh ngay sau đó và chẳng để lại sẹo di chứng nào. Vì bệnh đậu bò và “ thuốc ” chủng ngừa đậu mùa đều có tương quan đến con bò cái, vacca, theo tiếng La tinh, nên từ vaccine ( thuốc chủng ) sinh ra từ đây .
Vaccine là gì? Các loại vaccine?
Khi một vi sinh vật lạ, kháng nguyên, xâm nhập vào khung hình, mạng lưới hệ thống miễn dịch sẽ được ” báo động ” và ” lưu giữ ” lại thông tin vật lạ. Các thông tin này sẽ kích hoạt bạch cầu lympho B sản sinh ra những kháng thể đặc hiệu để chống lại đúng những vi sinh vật lạ đã xâm nhập .
Vaccine, thuốc chủng, là vật phẩm chứa vi trùng, vi rút đã chết hoặc bị giảm độc lực, thậm chí còn là những protein mặt phẳng nhưng còn có tính kháng nguyên để những tế bào của mạng lưới hệ thống miễn dịch nhận diện được và tạo miễn dịch dịch thể ( kháng thể ) hoặc miễn dịch tế bào ( ký ức ) để chống lại yếu tố ngoại lai .
Tùy theo cách sản xuất, có 5 dạng vaccine thông dụng : Vaccine sống, giảm độc lực ; Vaccine bất hoạt ( inactivated vaccines ) ; Vaccine độc tố ( toxoid vaccines ) ; Vaccine thành phần ( subunit vaccines ) ; và Vaccine phối hợp ( conjugate vaccines ) .
Vaccine hoạt động thế nào?
Sau khi được tiêm hay uống, vaccine với vai trò là kháng nguyên sẽ kích hoạt hệ thống miễn dịch đáp ứng miễn dịch, tổng hợp kháng thể đặc hiệu chống lại các vật lạ xâm nhập sau này.
Có thể ví von, việc tiêm chủng vaccine là cuộc tập trận giúp mạng lưới hệ thống miễn dịch nhận diện và chống lại sự xâm nhập lần sau của những tác nhân có đặc tính tương tự như vaccine được tiêm chủng. Và cũng như cuộc tập trận, càng tiêm chủng nhắc đi nhắc lại thì năng lực miễn dịch, lượng kháng thể tạo ra càng nhiều, tính năng ngừa kháng bệnh càng cao .
VACCINE TRỊ UNG THƯ
Tổng quan
Người khỏe mạnh, mỗi ngày khung hình cũng phát sinh 5 đến 6 ngàn tế bào đột biến, dị dạng. Nhờ mạng lưới hệ thống miễn dịch tiến công, hủy hoại những tế bào này không hề tăng trưởng thành tế bào ung thư. Do đó, suy giảm tính năng miễn dịch cũng là một yếu tố rủi ro tiềm ẩn khiến ung thư cho con người. Và liệu pháp ” vaccine ung thư ” nhằm mục đích mục tiêu vô hiệu những tế bào ung thư trải qua việc kích hoạt và tăng cường năng lực tiến công chống lại những tế bào ung thư của mạng lưới hệ thống miễn dịch .
Khác với tế bào khỏe mạnh, trên mặt phẳng những tế bào ung thư có 1 số ít phân tử cấu trúc nhất định gọi là “ kháng nguyên đặc hiệu ung thư ”. Vaccine điều trị ung thư thường được chiết trích từ khối u có những kháng nguyên đặc hiệu này, lại được tăng cường với tá dược tương hỗ, được tiêm vào người để kích thích miễn dịch. Các tế bào miễn dịch đuôi gai ( dendritic cells ) sẽ nhận diện những tế bào ung thư và khởi động quy trình thực bào, rồi chuyển chuyển thông tin “ ung thư ” đến những tế bào lympho, để những tế bào này tiến công hủy hoại những tế bào ung thư .
Một số vaccine ung thư được điều chế cho từng bệnh nhân. Những loại vaccine này sản sinh từ mẫu khối u của người bệnh, nên cần phải phẫu thuật để lấy một mẫu khối u đủ lớn để tạo ra vaccine thiết yếu .
* Vaccine peptide là tiêm trực tiếp kháng nguyên ung thư vào cơ thể. Hệ thống miễn dịch nội tại phát hiện, tấn công các kháng nguyên và giết chết các tế bào ung thư. Vì vaccine peptide này phụ thuộc vào khả năng miễn dịch của bệnh nhân, nên thường không hiệu quả ở người ung thư bị suy giảm miễn dịch.Vaccine kháng nguyên định sẵn này sản xuất nhanh nhưng tính đặc hiệu thấp.
* Vaccine tế bào đuôi gai là chiết xuất từ những tế bào đuôi gai của chính khung hình bệnh nhân, được nuôi cấy và biệt hóa nhân tạo. Các tế bào đuôi gai này có ký ức miễn dịch về những kháng nguyên, nên sẽ phản ứng tốt với tế bào ung thư. Vaccine tự thân có đặc hiệu cao vì kháng nguyên từ khối u của chính bệnh nhân, nhưng việc sản xuất tốn thời hạn và ngân sách rất cao hơn, hơn thế nữa trên cùng một bệnh nhân vị trí khối u thường có tính kháng nguyên khác nhau, nên không hề dùng một loại vaccine để nhận dạng và tiến công hết .
Nhiều vaccine trị ung thư còn “thử nghiệm” !
Hiện nay, hầu hết các vaccine điều trị ung thư đều đang qua các thử nghiệm lâm sàng (clinical trials) liên quan người tình nguyện viên. Danh sách các cơ quan bị ung thư đang thử nghiệm lâm sàng vaccine khá dài gồm: Bàng quang, Não bộ, Vú, Cổ tử cung, Đại trực tràng, Thận, Máu, Phổi, Da, Tủy xương, Tụy tạng, Tiền liệt tuyến.
Chỉ một mình vaccine Sipuleucel-T ( Provenge ) đã được Cơ quan Quản lý Thực và Dược phẩm Hoa Kỳ FDA được cho phép sử dụng để điều trị ung thư tiền liệt di căn vào năm 2010. Vaccine Sipuleucel-T này được cá thể hóa cho từng bệnh nhân qua những bước : Trích bạch cầu từ máu người bệnh ; đó. Chỉnh đổi những bạch cầu trong phòng thí nghiệm để chúng phân biệt những tế bào ung thư tiền liệt. Truyền những bạch cầu đã chỉnh sửa vào lại người bệnh để chúng “ dạy ” mạng lưới hệ thống miễn dịch tìm diệt tế bào ung thư tiền liệt .
ĐÔI ĐIỀU BÀN LUẬN
Nhiễm trùng mãn tính hoàn toàn có thể chuyển thành ung thư, do đó dùng vaccine phòng bệnh truyền nhiễm là gián tiếp phòng ngừa ung thư do nhiễm trùng này gây ra. Do đó, 1 số ít tài liệu y học xếp những vaccine phòng bệnh nhiễm trùng này thành “ vaccine ngừa ung thư ”. Hiện tại, FDA đã phê duyệt hai loại vaccine nhiễm trùng thành vaccine ngừa ung thư là Vaccine virút papilloma ( HPV ) để ngừa ung thư sinh dục nữ ( cổ tử cung, âm đạo và âm hộ ), ung thư hậu môn ; ung thư miệng ; và Vaccine vi-rút viêm gan B ( HBV ) để ngừa ung thư gan .
Hầu hết những “ vaccine điều trị ung thư ” còn đang trải qua những thử nghiệm lâm sàng trên những người tình nguyện. Việc tăng trưởng vaccine điều trị ung thư này còn rất khó khăn vất vả vì 4 nguyên do : ( 1 ) Tế bào ung thư ức chế mạng lưới hệ thống miễn dịch ; ( 2 ) Hệ miễn dich của người bệnh không “ nhìn thấy ” nên bỏ lỡ những tế bào ung thư ; ( 3 ) Vaccine khó vận dụng với những khối ung thư lớn hoặc đang tiến triểm mạnh. Đây là nguyên do khiến bác sĩ điều trị thường sử dụng vaccine ung thư thêm vào những chiêu thức tầm cỡ khác ; ( 4 ) Vaccine trị ung thư không tính năng ở người quá già hoặc người có mạng lưới hệ thống miễn dịch suy yếu, cung ứng kém với vaccine. Vì những nguyên do này, một số ít nhà điều tra và nghiên cứu cho rằng vaccine điều trị ung thư chỉ hoàn toàn có thể hoạt động giải trí tốt so với những khối u nhỏ, ung thư tiến trình đầu, và thường dùng phối hợp với những liệu pháp điều trị ung thư tầm cỡ hơn là đơn trị liệu .
Tháng 3/2019, trong hội thảo: “Cập nhật liệu pháp phòng ngừa và điều trị ung thư bằng HITV-Vaccine Hasumi” tại Bệnh viện Gia An 115, TP.HCM, TS BS Kenichiro Hasumi, Nhật, thông báo nhóm khoa học của ông đã chế tạo thành công hơn 30 loại vắc xin phòng ngừa và điều trị ung thư, với khả năng loại bỏ ung thư khỏi cơ thể, và kéo dài sự sống cho cả bệnh nhân ung thư ở giai đoạn cuối. Chuyên gia hàng đầu về ung thư, TS.BS Phạm Nguyên Quý, Khoa Ung thư, Bệnh viện ĐH Kyoto, thông tin: Hiệp hội Ung thư Nhật, Cơ quan Quản lý Thực và Dược phẩm Nhật (PMDA) chưa công nhận về hiệu quả và an toàn, bác sĩ tại Nhật cũng chưa dùng nhiều vaccine Hasumi này.
THAY LỜI KẾT
Hiện nay, quốc tế vẫn đang điều trị ung thư với ba liệu pháp tầm cỡ là phẫu thuật, hóa trị liệu, và xạ trị. Liệu pháp miễn dịch phối hợp thêm, như thể liệu pháp thứ tư, với nhiều hứa hẹn .
Liệu pháp miễn dịch ung thư tác động qua: (1) Kháng thể đơn dòng (miễn dịch thụ động) để gắn kết với các tế bào ung thư, giúp miễn dịch định vị và phá hủy; đã được sử dụng trong ung thư bạch cầu, vú, ruột, ung thư ở đầu mặt cổ…;(2) Thuốc ức chế chốt kiểm soát miễn dịch (checkpoint inhibitors). Bình thường, hệ miễn dịch của cơ thể sẽ dựa vào các “điểm nhận biết” hay “điểm dừng miễn dịch”, để không hoạt hóa quá mức. Các tế bào ung bướu sử dụng các điểm nhận biết này để tránh sự phát hiện của hệ miễn dịch. Ức chế “điểm nhận biết” hay giải phóng “hàng rào ngăn cản” là một liệu pháp giúp các tế bào hệ miễn dịch tấn công các tế bào ung bướu hiệu quả hơn. Hiện FDA cho phép sử dụng một số thuốc nhóm này; (3) Các Cytokine là những protein trách nhiệm đáp ứng miễn dịch nguyên phát. Hai loại cytokine đã được dùng là interferon và interleukin (interferon α (IFN-α), interleukin 2 (IL-2); và (4) Vaccine trị ung thư.
Về lý thuyết,vaccine trị ung thư có ba lợi điểm: (1) một rất đặc hiệu, chỉ chống đúng tế bào ung thư và để yên tế bào lành, (2) hai ít hay không có tác dụng phụ so với hóa và xạ trị; và (3) ba rất tiện dụng, như tiêm các vaccin thông thường, có thể điều trị cho bệnh nhân ngoại trú. Trên thực tế, vẫn còn một số thách thức,và đa số vaccine ung thư đang được thử nghiệm lâm sàng. Hy vọng trong tương lai chúng ta có thêm vũ khí mới chống lại ung thư, căn bệnh gây tử vong hàng thứ hai trên thế giới.
TS.BS Trần Bá Thoại
Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Nước Ta
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Những thông tin thú vị về vắc xin
https://dantri.com.vn/suc-khoe/nhung-thong-tin-thu-vi-ve-vac-xin-20160102075842673.htm
[2] What is a vaccine, and how do vaccines work?
https://vk.ovg.ox.ac.uk/vk/how-do-vaccines-work
[3] How do vaccines work?
https://www.livescience.com/32617-how-do-vaccines-work.html
[4] Understanding how vaccines work
https://www.cdc.gov/vaccines/hcp/conversations/downloads/vacsafe-understand-color-office.pdf
[5] What are cancer vaccines?
https://www.cancer.net/navigating-cancer-care/how-cancer-treated/immunotherapy-and-vaccines/what-are-cancer-vaccines
[6] What is a cancer vaccine?
https://www.tella.jp/en/public/individualize/
[7] Cancer treatment
https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment
[8] Vắc xin chữa ung thư giá tiền tỷ: Người Việt “phát sốt”, BS tại Nhật khuyên chưa nên dùng
https://cafebiz.vn/su-that-ve-vac-xin-chua-ung-thu-gia-tien-ty-nguoi-viet-phat-sot-bs-tai-nhat-khuyen-chua-nen-dung-20190331122254226.chn
[9] Vắc-xin chữa ung thư: Hiệu quả, chuyện hư cấu, hay quảng cáo?
https://www.24h.com.vn/suc-khoe-doi-song/vac-xin-chua-ung-thu-hieu-qua-den-dau-hay-chi-la-chuyen-hu-cau-quang-cao-c62a1071954.html
[10] Vắc xin chữa ung thư Nhật chưa chứng nhận an toàn và hiệu quả
https://www.doisongphapluat.com/xa-hoi/y-te/vac-xin-chua-ung-thu-nhat-chua-duoc-chung-nhan-an-toan-va-hieu-qua-a268855.html
[12] Thật hư thông tin chữa ung thư bằng vắc xin tự thân
https://dantri.com.vn/suc-khoe/that-hu-thong-tin-chua-ung-thu-bang-vac-xin-tu-than-20190321064524544.htm
[13] Sửng sốt trước thông tin chữa được ung thư bằng vắc xin tự thân ở Bệnh viện Gia An 115
https://www.phunuonline.com.vn/suc-khoe/bac-si-sung-sot-truoc-thong-tin-chua-duoc-ung-thu-bang-vac-xin-tu-than-o-benh-vien-gia-an-115-160771/
Xem thêm: toast tiếng Anh là gì?
[14] Liệu pháp miễn dịch trong điều trị ung thư
https://www.vinmec.com/vi/tin-tuc/thong-tin-suc-khoe/y-nghia-cua-lieu-phap-mien-dich-trong-dieu-tri-ung-thu/
Source: https://final-blade.com
Category: Kiến thức Internet
